Theo Quyết định số 2011/QĐ-TT ngày 5/11/2010 của Thủ tướng Chính phủ về triển khai thí điểm bảo hiểm tín dụng xuất khẩu (giai đoạn 2011 - 2013, với mục tiêu bảo hiểm 3% tổng kim ngạch xuất khẩu, khoảng 3 tỷ USD), sẽ có 23 mặt hàng thuộc 3 nhóm nông sản, thủy sản, công nghiệp như: Thủy - hải sản, gạo, cà phê, rau quả, cao su, hạt tiêu, hàng dệt may, giày dép, điện tử và linh kiện máy tính, sản phẩm gỗ, sản phẩm chất dẻo, dây điện và cáp điện… được khuyến khích tham gia.
7 doanh nghiệp bảo hiểm được lựa chọn thí điểm gồm: Bảo Việt, Bảo Minh, PVI, Bảo Việt Tokyo Marine, QBE Việt Nam, Chartis Việt Nam, UIC sẽ được hỗ trợ bởi 20% phí bảo hiểm. Kết thúc giai đoạn thí điểm này, bảo hiểm tín dụng xuất khẩu sẽ được triển khai rộng rãi nhằm hỗ trợ cho hoạt động xuất khẩu trong nước phát triển.
Tuy nhiên, Bộ Tài chính đánh giá, đến nay, chưa có doanh nghiệp nội tham gia mà chỉ có một số doanh nghiệp có yếu tố nước ngoài tại Việt Nam ký kết 14 hợp đồng bảo hiểm tín dụng xuất khẩu với số tiền 77,55 triệu USD, chiếm 0,1% tổng kim ngạch xuất khẩu. Nguyên nhân của tình trạng trên là do doanh nghiệp xuất khẩu chưa có thói quen mua bảo hiểm tín dụng xuất khẩu; chủ yếu áp dụng các biện pháp bảo đảm tài chính khác như: Mở thư tín dụng, điện chuyển tiền…
Thậm chí, doanh nghiệp còn chưa nhận thức được lợi ích của việc tham gia bảo hiểm tín dụng xuất khẩu vì cho rằng sẽ làm tăng chi phí, dẫn đến tăng giá thành sản phẩm xuất khẩu, làm giảm lợi thế cạnh tranh. Một bộ phận doanh nghiệp xuất khẩu chủ quan vào khả năng đánh giá độ tin cậy của bạn hàng. Ngoài ra, tuy bảo hiểm tín dụng xuất khẩu liên quan chặt chẽ với ngân hàng nhưng các ngân hàng cũng chưa yêu cầu doanh nghiệp xuất khẩu phải có bảo hiểm tín dụng xuất khẩu như một khoản bảo đảm tiền vay.
Bên cạnh đó, để bán được bảo hiểm tín dụng xuất khẩu, doanh nghiệp bảo hiểm phải có mối quan hệ với nhiều doanh nghiệp, ngân hàng nước ngoài. Từ đó, họ mới thẩm định được năng lực thanh toán của các nhà nhập khẩu nước ngoài. Ngoài ra, các doanh nghiệp bảo hiểm cũng chưa có nhân lực để triển khai loại hình bảo hiểm mới này nên phải phụ thuộc vào việc thẩm định đánh giá từ công ty mẹ hoặc công ty tái bảo hiểm.
Vẫn chưa hết, tỷ lệ phí giữ lại của loại hình bảo hiểm tín dụng xuất khẩu rất thấp (1%), trong khi triển khai sản phẩm này lại yêu cầu rất cao về hệ thống công nghệ thông tin hỗ trợ tìm kiếm, thẩm định thông tin khách hàng. Ngoài ra, sản phẩm bảo hiểm tín dụng xuất khẩu lại phải đối phó với rủi ro cao về chính trị, biến động tỷ giá… Trong khi đó, Nhà nước chưa có quy định và cơ chế chính sách rõ ràng để hỗ trợ, nhất là sự phối hợp giữa Ngân hàng Nhà nước, các bộ, ngành với doanh nghiệp bảo hiểm và doanh nghiệp xuất khẩu tham gia.
Số liệu thống kê cho thấy, kim ngạch xuất khẩu của nước ta bình quân tăng hơn 20%/năm, đóng góp quan trọng vào tốc độ tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, do ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế thế giới, thị trường xuất khẩu các nước truyền thống co lại. Các doanh nghiệp trong nước đang tích cực tìm thị trường mới ở châu Phi, Tây Á, Trung Đông... nên nguy cơ gặp rủi ro sẽ cao hơn những thị trường xuất khẩu truyền thống.
Cục Quản lý và Giám sát bảo hiểm (Bộ Tài chính) khẳng định, khi doanh nghiệp xuất khẩu hàng hóa sang quốc gia khác, nếu mua bảo hiểm tín dụng xuất khẩu thì công ty bảo hiểm sẽ bảo đảm tín dụng trong trường hợp đối tác nước ngoài không trả tiền do khủng hoảng tài chính, phá sản, giải thể. Doanh nghiệp bảo hiểm còn có trách nhiệm điều tra về thị trường, khả năng tài chính và độ tín nhiệm của doanh nghiệp nhập khẩu để thông báo lại cho nhà xuất khẩu…
Đại diện Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho biết, hiện nay, nhiều đối tác mới muốn nhập khẩu gạo của Việt Nam, nhưng doanh nghiệp xuất khẩu gạo còn lưỡng lự vì sợ không đòi được tiền, mặc dù nhu cầu tham gia tín dụng xuất khẩu rất lớn. Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu nông sản và các ngành hàng khác cũng gặp hoàn cảnh tương tự, nếu không ký hợp đồng sợ bỏ lỡ khách hàng tiềm năng; nếu ký thì sợ rủi ro thanh toán. Vì vậy, các doanh nghiệp xuất khẩu cho rằng, doanh nghiệp bảo hiểm đáp ứng tốt nhu cầu, bảo hiểm tín dụng xuất khẩu được triển khai tích cực sẽ giúp cho việc mở rộng thị trường xuất khẩu và phát triển quan hệ kinh doanh với đối tác mới.
Để triển khai có kết quả bảo hiểm tín dụng xuất khẩu như chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, cần có quy định và cơ chế chính sách rõ ràng để hỗ trợ, nhất là phối hợp giữa Ngân hàng Nhà nước, các bộ, ngành với doanh nghiệp bảo hiểm và doanh nghiệp xuất khẩu tham gia. Từ đó, không chỉ tăng cường nhận thức về tầm quan trọng của sản phẩm này với các nhà xuất khẩu, mà còn có thể hỗ trợ loại hình bảo hiểm này có cơ hội phát triển và hỗ trợ cho hoạt động xuất khẩu.
(Theo Thanh tra)