Bản chất của thị trường mua bán các Giảm phát thải được chứng nhận (CERs)

Mục tiêu thực hiện một hoạt động dự án theo Cơ chế Phát triển sạch (CDM) được quy định trong Nghị định thư Kyoto là Chủ dự án tại các nước đang phát triển tự nguyện thực hiện một hoạt động được thừa nhận có mục đích và có đóng góp giảm phát thải khí nhà kính sẽ nhận được sự hỗ trợ bổ sung về tài chính, trực tiếp hoặc gián tiếp, từ các quốc gia công nghiệp phát triển có cam kết bắt buộc giảm phát thải (quốc gia Annex I, hiện tại chủ yếu các nước Tây Âu). Nguồn thu tài chính bổ sung này có được từ Thỏa thuận mua bán CERs (ERPA) giữa Chủ dự án (Bên bán) với một hoặc nhiều Bên mua thích hợp để chuyển giao quyền sử dụng CERs (1 CER bằng giảm phát thải 1 tấn khí CO2 – tương đương) tạo ra từ dự án CDM.

Bên mua CERs thích hợp có thể là Tổ chức trực tiếp sử dụng hoặc là Tổ chức có nhu cầu sử dụng đồng thời có kế hoạch kinh doanh hoặc là Nhà đầu tư  CERs. Thông thường Bên mua phải thỏa mãn điều kiện là có đăng ký hoạt động tại một quốc gia Annex I, hoặc ít nhất là có tài khoản CERs mở tại nước này. Sự trao đổi CERs giữa Chủ dự án với Bên mua và giữa các Bên mua với nhau tạo ra tương ứng là thị trường CERs sơ cấp và thứ cấp.

Như vậy, CERs được thừa nhận là một loại hàng hóa và được sử dụng trước tiên như là phương tiện để Chủ dự án CDM nhận được nguồn tài chính bổ sung và sau khi luân chuyển có thể qua một chuỗi cung ứng, được sử dụng cuối cùng như là một công cụ để Người sử dụng đo lường sự thực thi nghĩa vụ giảm phát thải tại quốc gia nơi họ đăng ký hoạt động và có hạn ngạch phát thải.

Thị trường CERs được tạo lập là nhằm điều tiết hài hòa lợi ích của các Chủ dự án CDM nói riêng và các nước đang phát triển nói chung với lợi ích của các Nhà đầu tư CERs về lợi nhuận đầu tư và với lợi ích của Người sử dụng CERs về chi phí thực thi nghĩa vụ giảm phát thải. Đối với các nước đang phát triển, nhu cầu bổ sung tài chính cho hoạt động dự án CDM thông qua thị trường CERs sẽ được đáp ứng hợp lý nhất có thể.

Các lợi ích gia tăng kèm theo sự bổ sung tài chính cho Bên bán CERs

Để phát triển một dự án CDM từ khi có ý tưởng cho đến khi nhận được CERs sẽ cần phải có các chi phí cho việc thực hiện nghiên cứu khả thi về CDM, xây dựng văn kiện thiết kế dự án, thẩm định quốc tế, lệ phí đăng ký CDM,… Hoạt động này luôn kèm theo rủi ro vì diễn ra trước khi dự án được đăng ký thành công là dự án CDM. Nếu các chi phí này không được chi trả từ một nguồn quỹ khuyến khích CDM thích hợp của chính phủ thì các Chủ dự án có thể tìm được sự hỗ trợ từ Bên mua CERs dựa trên ERPA mua CERs tương lai hoặc Nhà tư vấn phát triển CDM dựa trên các thỏa thuận hợp tác phát triển CDM. Hình thức này là phổ biến và các chi phí sẽ được khấu trừ vào nguồn thu từ CERs.

Khi bán CERs tương lai, Chủ dự án có thể kỳ vọng vào một khoản tiền ứng trước từ Bên mua để hỗ trợ triển khai dự án. Nhưng trong thực tiễn việc thực thi gặp nhiều trở ngại, một phần liên quan đến Chủ dự án như khả năng bảo lãnh khoản tiền trả trước, khả năng xây dựng hoạt động dự án theo đúng tiến độ và vận hành theo đúng văn kiện thiết kế, tuân thủ các nguyên tắc CDM. Vì vậy, có rất ít Chủ dự án trên thực tế nhận được một khoản tiền ứng trước đáng kể hoặc nếu có, thì chi phí tài chính phải khấu trừ là không nhỏ.

Mặt khác, việc có được sự tham gia của Bên mua cam kết lâu dài đồng hành cùng dự án và có năng lực tài chính tốt, thuộc một quốc gia Annex I từ giai đoạn đang xây dựng dự án, trong trường hợp dự án không có đối tác cùng đầu tư đến từ quốc gia Annex I, sẽ giúp cho dự án thuận lợi khi thẩm định và đăng ký CDM.

Hơn nữa, việc Bên mua CERs có khả năng hỗ trợ để dự án tiếp cận và sử dụng các nguồn cấu trúc tài chính với chi phí vốn ưu đãi đổi lại việc có quyền sở hữu CERs cũng sẽ là một nhân tố rất đáng quan tâm cho các Chủ dự án.

Các yếu tố ảnh hưởng đến Bên mua CERs và giá mua CERs

Là một loại hàng hóa, CERs có giá cả và hình thức mua bán vận hành theo nguyên tắc của thị trường cụ thể là thị trường Tín dụng Carbon. Thị trường CERs liên quan chặt chẽ, thường là tỷ lệ thuận với thị trường dầu thô, thị trường tài chính và hiện trạng của nền kinh tế toàn cầu.

Điều khác biệt là giá cả CERs bị ảnh hưởng rất nhiều từ (i) các quyết định chính trị các các quốc gia Annex I và các nước phát thải nhiều; (ii) sự thay đổi các tiêu chí ưu tiên, đôi khi rất khác nhau của các Bên mua CERs (ví dụ như loại hình hoạt động cụ thể và sự đánh giá độ tin cậy của dự án CDM, nhu cầu tuân thủ cam kết cắt giảm khí thải, nhu cầu đầu tư, nhu cầu mở rộng quan hệ hợp tác với Bên bán…); và (iii) hạn ngạch được phép chuyển đổi CERs tại các quốc gia Annex I để dùng thay thế cho nỗ lực cắt giảm phát thải nội tại.

Khi tham gia dự án CDM, Bên mua CERs sẽ phải phòng ngừa các rủi ro và sẽ khấu trừ vào giá mua, ngoài các chi phí phát triển dự án và tạm ứng tiền nếu Bên mua yêu cầu, về cơ bản là:

Dự án có điều chỉnh và không chứng minh được đầy đủ các tiêu chí bổ sung để được đăng ký thành công là dự án CDM, chủ yếu do Chủ dự án không nhận thức và xác định rõ các mục tiêu, trong đó mục tiêu tự nguyện giảm phát thải phải được ưu tiên hàng đầu;

Dự án vận hành không thể đúng theo công suất thiết kế (do kế hoạch sản xuất hoặc do điều kiện khách quan) nên không thể nhận được một số lượng CERs như kỳ vọng;

Dự án vận hành không tuân thủ các quy tắc CDM (do chủ quan của Chủ dự án) nên có nhiều khó khăn khi thẩm tra định kỳ hoặc tổn thất khi ban hành CERs;

CERs không được ban hành vào đúng thời điểm mà Bên mua cần có để sử dụng chuyển đổi, tuân thủ cam kết giảm phát thải buộc Bên mua phải chịu thêm chi phí mua CERs dự phòng hoặc mua CERs từ thị trường thứ cấp;

Loại hình hoạt động dự án trong tương lai có thể không còn được các quốc gia Annex I hoặc quốc gia có dự án khuyến khích hoặc thừa nhận là hoạt động góp vào giảm phát thải và vì vậy CERs từ các dự án đó sẽ không được chấp nhận chuyển đổi;

Như vậy có thể thấy gia mua CERs sẽ thay đổi theo thời điểm của tiến trình, hiện trạng dự án khi ERPA được đàm phán, ký kết.

Các biện pháp nâng cao giá trị các lợi ích bổ sung từ dự án CDM

Lợi ích của Chủ dự án, trực tiếp đến từ giá chuyển giao và nguồn thu CERs, cần được xem xét hài hòa với các lợi ích cơ bản nói trên của Chủ dự án CDM và tất cả các bên tham gia.

CERs từ Chủ dự án CDM và CERs sơ cấp và chỉ đạt được mức giá cao nhất có thể, nhưng vẫn thấp hơn giá CERs thứ cấp là CERs đã được thừa nhận trên thị trường giao dịch của các quốc gia Annex I, khi đó là SPOT CERs (đã ban hành, giao ngay). Để có được, Chủ dự án CDM thông thường cần phải có đối tác cùng đầu tư dự án đến từ quốc gia Annex I và CERs được phân chia theo tỷ lệ thỏa thuận của các Chủ đầu tư. Khi đã có CERs loại này thì việc Chủ dự án hoặc Nhà đầu tư cần làm là nhận định đúng xu hướng thị trường để chủ động chọn thời điểm giao dịch có hiệu quả nhất.

Khi không có đối tác thuộc quốc gia Annex I cùng đầu tư thì Chủ dự án ngay từ khi lập ý tưởng nên có kế hoạch thỏa thuận bán CERs cho một Bên mua thích hợp trên cơ sở các yếu tố sau:

Lựa chọn được đối tác mua CERs có chỉ số tín nhiệm cao, tiềm lực tài chính mạnh và có cam kết lâu dài để chia sẻ rủi ro và phát triển văn kiện dự án với chất lượng tốt.

Các tiềm năng hợp tác trong các lĩnh vực khác mà hai Bên có thể thực hiện trong đó có các khả năng hỗ trợ hoặc thu xếp tài chính để triển khai dự án;

Có đủ thông tin về thị trường và các xu thế, sự kiện có ảnh hưởng tới giá cả;

Lựa chọn thời điểm đàm phán, ký kết ERPA có liên quan chặt chẽ tới tiến độ triển khai, khả năng đăng ký thành công của dự án và giá bán CERs;

Các thỏa thuận về giao hàng thiếu, thừa theo văn kiện thiết kế dự án ban đầu;

Về phương thức tính gia, có thể có nhiều cách áp dụng khác nhau như:

Giá thả nổi theo thị trường giao dịch quốc tế tại thời điểm giao hàng. Đây là điều kiện chào giá cân bằng nhất cho cả Bên bán và Bên mua.

Giá cố định toàn bộ hoặc một phần CERs, còn lại là giá thả nổi. Nếu Bên bán ưu tiên việc cố định dòng tiền trong tương lai, không chịu trách nhiệm bồi thường về số lượng và thời gian chính xác giao CERs trong tương lai cũng như không chịu sự biến động của thị trường nên Bên mua sẽ thông thường chào giá cố định ở mức thấp. Cách thức này chỉ áp dụng cho một số thị trường CERs và trong một thời gian nhất định, sau đó sẽ đàm phán lại;

Một trong hai phương án giá nói trên nhưng có một khoản tiền trả trước. Lưu ý rằng việc nhận tiền trả trước thông thường sẽ ràng buộc Bên bán với một bảo lãnh tạm ứng thích hợp và trách nhiệm giao CERs đúng hạn và số lượng;

Sự kiện PVFC đáp ứng đủ các yếu tố kỹ thuật theo quy định quốc tế và có khả năng tài chính để đầu tư vào CERs đã ban hành cho dự án CDM mỏ Rạng Đông của Petro Vietnam (SPOT CERs) đánh dấu một mốc quan trọng trong việc các Nhà đâù tư của Việt Nam tham gia vào thị trường Tín dụng Carbon quốc tế nhằm gia tăng các lợi ích tài chính bổ sung cho các dự án CDM.

Qua đó càng thêm tin tưởng rằng những tổ chức có chuyên môn về kinh doanh Tín dụng Carbon như PVFC có đủ năng lực và kinh nghiệm để là đầu mối tin cậy hỗ trợ các Chủ dự án CDM trong việc tư vấn và phối hợp thực thi các biện pháp hợp lý nói đến trên đây nhằm nâng cao các lợi ích tài chính bổ sung khi phát triển các dự án CDM tại Việt Nam.

(Theo TBKTVN)